آرایه مراعات نظیر در اشعار صائب تبریزی

نازک قاسم محمد،

گروه زبان فارسی، دانشکده زبان ها، دانشگاه بغداد، بغداد، عراق

تناسب میان اجزای کلام یکی از شرایط مهمی است که در هر اثر ادبی باید رعایت شود. در واقع می‌توان گفت که اگر چنین تناسبی وجود نداشته باشد، سخن جنبه ادبی خود را نخواهد داشت و افزون بر این، تناسب نیز زمانی مؤثر است که تصویر آفرین باشد در غیر این صورت آرایه ی مراعات نظیر شکل نمی گیرد و به تبع آن دیگر آرایه ها فعال نمی شوند. صائب تبریزی شاعری مبدع و مضمون آفرین است و دارای شخصیت متمایزی میان شاعران است. در اغلب اشعار او، کلمات یک بیت الفت و ارتباط و تناسبی دارند که ممکن است علیرغم  افاده معنی اصلی، از نظر بستگی و ارتباطی که با موضوعات دیگر دارند معانی متعددی به خاطر خواننده تداعی کنند، و یا اجتماع آنها ایجاد ارایه‌ی در شعر کند. آرایه مراعات نظیر که در زمره این شیوه از آرایه‌ها قرار می‌گیرد، در اشعار صائب بسامد فراوانی دارد. صائب در لابه لای اشعارش، بیش از هر آرایه دیگری از مراعات نظیر استفاده نموده است. با این وجود او، از شیوهء قدیم پیروی نمی کرده بلکه آن را به سبکی زیبا و خاص خود عرضه می کرده که در آن خلاقیت قابل توجهی از خود نشان داده است. از خلال بررسی این ویژگی درمی یابیم که صائب از مهارت آرایه مراعات نظیر در شعر خود بهره فراوان برده است. پژوهش حاضر با نشان دادن اهمیت آرایه "مراعات نظیر" به شیوهء تحلیلی- توصیفی، ابتدا به اهمیت و ارزش هنری این آرایه در ادبیات فارسی پرداخته و سپس وجه تمایز آن را با آرایه‌های دیگر مانند تشبیه، استعاره، مجاز وتمثیل، بیان کرده است.

كليد واﮊه ها: شعر، مراعات نظیر، تناسب واژگانی، صائب تبریزی. 

 چکیده بالا، بخشی از مقاله ای می باشد که در نهمین کنفرانس بین المللی بررسی مسائل جاری زبان ها، زبان شناسی، ترجمه و ادبیات (WWW.LLLD.IR) ، 13-12 بهمن 1402،  اهواز، پذیرفته شده است.